فلسفه و کلام اسلامی 1

دکتر خسروپناه را می‌توان از جمله‌ی کسانی دانست که کثرت گفته‌ها و نوشته‌هایش درباره‌ی کلام جدید قابل توجه است. وی هر چند که ایده‌هایش درباره‌ی کلام را ناسخ کلام قدیم نمی‌داند، ولی معتقد است که باید با عنوان «کلام نوین اسلامی» ساختار و محتوایی تازه برای کلام اسلامی پایه‌ریزی کرد. در مقاله‌ی ذیل -که خلاصه‌ای اجمالی است از کتاب «کلام جدید» ایشان به‌علاوه‌ی برخی نکات جدید- وی ضمن اشاره به تعریف کلام و برخی جریان‌هایی که از کلام جدید سخن رانده‌اند، به صورت تیتروار ساختار نوین پیشنهادی‌اش را برای کلام اسلامی بیان می‌کند.

درآمد سخن:
وقتی سخن از کلام اسلامی یا کلام جدید به میان می‌آید، برخی که آشنایی با این دانش ندارند گمان می‌کنند، منظور از کلام، سخن‌وری و گفتن و شنودن است و علم کلام، دانشی است که در آن، فن خطابه و آموزش سخنرانی تعلیم داده می‌شود؛
درحالی‌که، این دانش، هیچ ربطی به خطابه و سخن‌وری ندارد، هر چند برای تأمین اهدافش از سخن‌وری هم بهره می‌گیرد. بنابراین، تعریف دقیق علم کلام و بیان موضوع و محور اصلی و روش و هدف و مسائل آن، به مثابه نقشه‌ی راهنمایی است که راهبر را در مسیر و هدف معین شده، راهبری می‌کند. پس چیستی ماهیت کلام، بر سایر مباحث آن تقدم دارد.
علم کلام اسلامی، یکی از دانش‌های دین‌پژوهی است که در تاریخ دین‌شناسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. متکلمان، در طول تاریخ به اثبات اعتقادات دینی پرداخته و به شبهات مخالفان و معاندان پاسخ داده‌اند. عظمت علم کلام به قدری زیاد بود که از آن به فقه اکبر یاد می‌شد. عمده‌ی فقهای اسلامی، علاوه بر بیان مباحث فقهی و اصول فقه، به تبیین معارف اعتقادی نیز می‌پرداختند و کتاب‌هایی در دفاع از دین می‌نگاشتند.